Từ điển phật học
BÀNG UẤN
龐 蘊; C: pángyùn; 740-808/11;
Cư sĩ Trung Quốc nổi danh nhất trong Thiền tông đời Ðường, được phong danh là Duy-ma-cật của Ðông độ. Ông là môn đệ của hai vị Thiền sư Mã Tổ Ðạo Nhất và Thạch Ðầu Hi Thiên và cũng kết bạn rất thân với Thiền sư Ðan Hà Thiên Nhiên. Những lời vấn đáp và Pháp chiến của ông với các Thiền sư danh tiếng cùng thời đã được ghi chép lại trong Bàng cư sĩ ngữ lục, được xem là những bài văn kệ gây cảm hứng nhất trong Thiền ngữ.
Bàng cư sĩ theo nghiệp Nho gia, sống cuộc đời rất thanh đạm. Vợ và con gái ông cũng chăm chỉ học thiền. Lần đầu yết kiến Thiền sư Thạch Ðầu, ông hỏi: »Chẳng cùng muôn pháp làm bạn là người gì ?« Thạch Ðầu liền lấy tay bụm miệng ông – ông bỗng nhiên có ngộ nhập. Một hôm Thạch Ðầu hỏi: »Từ ngày ông thấy lão Tăng đến nay hằng ngày làm việc gì?« Ông đáp: »Nếu hỏi việc làm hằng ngày tức không có chỗ mở miệng« và trình bài kệ sau:
日用事無別。唯吾自偶諧
頭頭非取捨。處處勿張乖
朱紫誰爲貴。丘山絕點埃
神通并妙用。運水及般柴
Nhật dụng sự vô biệt, duy ngô tự ngẫu hài
Ðầu đầu phi thủ xả, xứ xứ vật trương quai
Châu tử thùy vi quí, khâu sơn tuyệt điểm ai
Thần thông tịnh diệu dụng, vận thủy cập ban sài!
*Hằng ngày không việc khác
Mình ta ta hòa chung
Việc việc không nắm bỏ
Nơi nơi chẳng trệ ngưng
Quan chức có gì quí
Ðồi núi bặt bụi hồng
Thần thông cùng diệu dụng
Gánh nước bửa củi tài!
Sau đó ông đến tham vấn Mã Tổ, hỏi: »Chẳng cùng muôn pháp làm bạn là người gì?« Mã Tổ đáp: »Ðợi miệng ông hút hết nước Tây giang, ta sẽ nói với ông.« Nhân đây ông Ðại ngộ. Sau đó ông về nhà lấy thuyền chở của cải đem đổ xuống sông Tương và cất một thất nhỏ để tu hành. Con gái của ông là Linh Chiếu theo hầu hạ, chuyên việc chẻ tre bện sáo bán nuôi cha. Ông có làm bài kệ:
有男不婚， 有女不嫁
大家團樂頭，共說無生話
Hữu nam bất hôn
Hữu nữ bất giá
Ðại gia đoàn lạc đầu
Cộng thuyết vô sinh thoại.
*Có trai không cưới
Con gái không gả
Cả nhà chung hội họp
Ðồng bàn lời vô sinh
Ông đến viếng Thiền sư Ðan Hà Thiên Nhiên. Ðan Hà làm thế chạy, ông bèn nói: Vẫn là thế phóng thân, thế nào là thế tần thân? Ðan Hà liền ngồi. Ông thấy vậy vẽ dưới đất chữ Thất. Ðan Hà vẽ đáp chữ Nhất. Ông nói: Nhân bảy thấy một, thấy một quên bảy. Ðan Hà đứng dậy đi. Ông gọi: Hãy ngồi nán một chút, vẫn còn câu thứ hai. Ðan Hà bảo: Trong ấy nói được sao? Ông bèn khóc ra đi.
Sắp tịch, ông bảo Linh Chiếu ra xem mặt trời đúng ngọ vào cho ông hay. Linh Chiếu ra xem vào thưa: »Mặt trời đã đúng ngọ, mà sao bị sao thiên cẩu ăn mất.« Tưởng thật, ông rời chỗ ngồi bước ra xem thì Linh Chiếu lên tòa ngồi chỗ cha, thu thần hóa xác. Ông vào thấy vậy cười nói: »Con gái ta lanh lợi quá« rồi chờ bảy ngày sau mới hóa. Vợ ông hay được, nói: »Con gái ngu si với ông già vô tri, không báo tin mà đi sao đành vậy!« Bà ra báo tin cho con trai ngoài đồng. Người con trai đang cuốc đất nghe tin xong bèn đứng mà tịch. Rồi Long Bà cũng lặng lẽ tịch theo.
