Từ điển phật học
CỬU DUYÊN SANH THỨC
Cửu duyên sanh thức là chín duyên giúp cho thức sanh khởi tác dụng. Theo Luận Thành Duy Thức, chín duyên là:
Minh duyên: Ánh sáng mặt trời, mặt trăng có thể hiển bày các sắc tướng, nghĩa là mắt nhờ ánh sáng là duyên của nhãn thức.
Không duyên: Là rỗng rang không bị ngăn ngại, hiển bày các sắc tướng nghĩa là mắt nhờ có không nên mới thấy được, tai nhờ có không nên nghe được, cho nên làm duyên cho nhãn thức và nhĩ thức.
Căn duyên: Mắt, tai, mũi, lưỡi, thân, nhãn thức nương nhĩ căn mà nghe được, thiệt thức nương thiệt căn mới đếm được, tỷ thức nương tỷ căn mới ngửi được, thân thức nương thân căn mà biết được cho nên năm căn là duyên của năm thức.
Cảnh duyên: Năm thức phải nhờ năm trần cảnh làm đối tượng mới phát khởi, cho nên cảnh là duyên của năm thức.
Tác ý duyên: Tác ý là tâm sở pháp là nghĩa quan sát, như mắt thấy sắc khởi quan sát khiến thức thứ sáu liền phân biệt thiện ác, tai, mũi, lưỡi, thân cũng như vậy, lúc đối diện với cảnh cũng quan sát dẫn phát như thế. Tất cả cảnh thức đều do tác ý, cho nên tác ý là duyên của sáu thức.
Căn bản ý: Thức thứ tám là căn bản của các thức, sáu thức nương nhờ tướng phần của thức thứ tám mà sanh khởi tướng, phần thức thứ tám gá sáu thức mà phát khởi cho nên căn bản ý là duyên của sáu thức.
Nhiễm tịnh y: Nhiễm tịnh ý là thức thứ bảy Mạt na, tất cả các pháp nhiễm tịnh đều nương nhờ thức thứ bảy mà tùy duyên nương tựa nhau, cho nên nhiễm tịnh y là duyên cho tám thức.
Phân biệt y: Phân biệt tức là thức thứ sáu, thức này phân biệt thiện ác, hữu lậu, vô lậu, sắc tâm nhãn căn tuy tiếp xúc cảnh nhưng đều nương thức thứ sáu mà có phân biệt. Do phân biệt mà có tốt xấu của năm căn cảnh, do phân biệt mà có nhiễm tịnh y của thức thứ bảy, do phân biệt mà có tướng phần của thức thứ tám, cho nên phân biệt y là duyên của tám thức.
Chủng tử ý: Là chủng tử của tám thức, mỗi mỗi thức đều duyên chủng tử phát sanh, cho nên chủng tử làm duyên của tám thức.
(Theo PHDS của Như Thọ - Nguyên Liên)
